Για τους καινούριους αναγνώστες ιδού το Μέρος Ι!
Σε αυτό το άρθρο θα δούμε όρους σχετικούς με την ανατομία μιας βιβλιοδεσίας καθώς και με κάποια από τα στάδια της δημιουργίας της.
Όπως έγραψα και την προηγούμενη φορά δεν πρόκειται για ενδελεχές λεξικό του επαγγέλματος αλλά συμπεριλαμβάνει κυρίως όρους που είναι συνήθως δύσκολο να γνωρίζει κανείς τον αντίστοιχο αγγλικό τους ή να περιγράψει τι αφορούν.
Επίσης να τονίσω πως οι όροι στα ελληνικά αποδίδονται όπως τους διδάχτηκα κατά την μαθητεία μου, αντιλαμβάνομαι πως κάποιοι ενδεχομένως να τους έχουν υπόψιν με άλλες ονομασίες, φαινόμενο συχνό στον χώρο της χειροτεχνίας.
ANATOMIA TΗΣ ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑΣ
Τυπογραφικό – signature
Τα “φυλλάδια” από τα οποία αποτελούνται συνήθως τα βιβλία. Πρόκειται για μεγάλα κομμάτια χαρτιού που διπλώνονται προκειμένου να σχηματιστούν οι σελίδες. Οι πιο συχνές μορφές τυπογραφικών είναι το “quarto” (κυριολεκτικά το “τετράδιο”) και το octavo, το γνωστό 16σέλιδο.
Εικόνα: το πρώτο τυπογραφικό από τον Τίτο Ανδρόνικο του Ballantyne Press.
Ράχη – Spine
Το κομμάτι που είναι ορατό σε εμάς όταν το βιβλίο είναι όρθια τοποθετημένο σε ράφι.
Η ράχη, κάτω από το κάλυμμα, αποτελείται από το σύνολο των διπλωμένων τυπογραφικών. Αυτή ράβουμε, κολλάμε και ενισχύουμε προκειμένου το βιβλίο να πάρει τη γνωστή μορφή του. Η κατανόηση της μηχανικής λειτουργίας που επιτελεί καθώς και η σωστή διαχείριση του όγκου και του σχηματός της παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ποιότητα και την μακροβιότητα μιας βιβλιοδεσίας.
Πινακίδες – Boards
Το μπρος και το πίσω μέρος του καλύμματος, τα κομμάτια που ανοιγοκλείνουν και προστατεύουν το βιβλίο.
Κεφαλάρι – Endband (Headband)
Πρόκειται για το κομμάτι που εξέχει από τις άκρες της ράχης. Στη σύγχρονη εποχή του φτηνού βιβλίου κεφαλάρι ονομάζεται γενικά το σημείο αυτό του καλύμματος αλλά κανονικά είναι ένα επιπλέον στοιχείο που ράβεται ή κολλιέται στη ράχη κάτω από το κάλυμμα.
Σημείωση του γράφοντος: η λατρεία προς τα χειροποίητα κεφαλάρια είναι υποχρεωτική.
Ακμές – (for-) Edge
Οι άκρες των σελίδων, το κομμάτι που είναι ορατό όταν είναι κλειστό το βιβλίο. Σε μερικές περιπτώσεις διακοσμούνται με κάποιο χρώμα και παλαιότερα συνηθιζόταν το χρύσωμα τους ή, σπανιότερα, η ζωγραφική πάνω τους. “Foredge” ονομάζεται η μεγάλη ακμή στο ύψος του βιβλίου.
Αλυσιδάκι – Kettle stitch
Είναι οι ραφές πιο κοντά στις άκρες της ράχης (μη ορατές στο εξωτερικό μιας ολοκληρωμένης βιβλιοδεσίας). Οι ραφές αυτές, όπως μαρτυρεί και το όνομα τους, περνούν η μία μέσα από την άλλη αντί να συγκρατούν τα νεύρα/σπάγγους του βιβλίου.
Λούκια – Shoulders/Hinges
Στα ελληνικά υπάρχει ένας όρος που καλύπτει 2 παρόμοια αλλά διαφορετικά πράγματα. “Hinge” είναι το σημείο κατά μήκος του καλύμματος, εσωτερικά και εξωτερικά, που λύγίζει προκειμένου να ανοίξουμε ή να κλείσουμε τις πινακίδες.
“Shoulder” ονομάζεται το σημείο εκείνο στο πρώτο και τελευταίο τυπογραφικό (συνήθως οι “φύλακες”) που είναι ανασηκωμένο σε ορθή ή σχεδόν ορθή γωνία ύστερα από το σφύρισμα. Εκεί έρχεται να ακουμπήσει η πινακίδα η οποία έχει το ίδιο πάχος.
Εικόνα: από τo χρησιμότατο ibookbinding.com.
Φύλακες – Flyleafs
Κενές σελίδες ανάμεσα στο κείμενο και τα εσώφυλλα που ο ρόλος τους είναι να προστατέψουν τις πρώτες και τις τελευταίες σελίδες του κειμένου καθώς και να επωμιστούν το στρες από το ανοιγόκλεισμα των πινακίδων. Ράβονται μαζί με το κυρίως σώμα του βιβλίου.
Εσώφυλλα – Endpapers
Πρόκειται για το πρώτο (και τελευταίο) δίφυλλο που βλέπουμε ανοίγοντας ένα βιβλίο. Οι μαρμαρόκολλες έχουν υπάρξει η συχνότερη επιλογή για εσώφυλλα τους τελευταίους αιώνες της βιβλιοδεσίας. Πέρα από την αισθητική η πρωταρχική λειτουργία των εσωφύλλων είναι άλλη: αντισταθμίζουν το κουρμπάρισμα που προκαλείται στις πινακίδες από το “τράβηγμα” του υλικού με το οποίο έχει ντυθεί το βιβλίο.
Εικόνα: Τα εσώφυλλα από Τον Κίτρινο Αυτοκράτορα.
ΣΤΑΔΙΑ
Ρεφελάρισμα – Paring
Είναι η διαδικασία κατά την οποία λεπταίνουμε το δέρμα, συνήθως στις άκρες του. Αυτό επιτυγχάνεται με τη χρήση ειδικών μαχαιριών, μικρών μηχανών με ξυράφι, ή με ένα συνδυασμό των δύο.
Εικόνα: από το εξαιρετικό blog της Jana Pullman που περιέχει ενδελεχή άρθρα με φωτογραφίες από διάφορα στάδια της βιβλιοδεσίας.
Στρογγύλεμα – Rounding
Αφότου η ράχη ραφτεί (και κολληθεί) την κτυπάμε με το σφυρί του τσαγκάρη προκειμένου να αποκτήσει καμπυλωτό σχήμα. Αυτό προσδίδει και στην μπροστινή όψη (ακμή) του βιβλίου το χαρακτηριστικό σχήμα ημισέληνου. Το στρογγύλεμα μοιράζει το φούσκωμα που έχει προστεθεί από το πάχος της κλωστής κατά το ράψιμο αλλά επίσης αποτρέπει το να αποκτήσει η ράχη κοίλο σχήμα (το συναντάμε σε πολλά βιβλία που η ράχη τους ήταν αρχικά ίσια) από τη χρήση.
Σφύρισμα – Backing
Μετά το στρογγύλεμα το βιβλίο μπαίνει στην σφυριστική πρέσα για το σφύρισμα. Με αυτό δημιουργούνται τα λούκια όπου θα ακουμπήσουν οι πινακίδες του βιβλίου.
Πέρασμα – Casing (ή απλώς pasting)
Έτσι ονομάζεται το στάδιο όπου το βιβλίο ντύνεται με το προετοιμασμένο δέρμα ή, στην περίπτωση απλούστερης βιβλιοδεσίας, όταν κολλάμε το κάλυμμα στο σώμα του βιβλίου.
Χρύσωμα – (Gold) Tooling / Gilding
“Tooling” είναι η διακόσμηση ενός βιβλίου με τη χρήση εργαλείων που έχουν θερμανθεί προκειμένου να αφήσουν το αποτύπωμα τους στην επιφάνεια του. “Gold tooling” είναι όταν η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει αυθεντικό χρυσό. “Gilding” είναι όταν χρυσώνουμε τις ακμές του βιβλίου ή μεγάλες επιφάνειες πάνω στο κάλυμμα.
Εικόνα: Η Lili Hall χρυσώνει μια ράχη.
